ΤΑΟ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ ―ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΛΑΟ-ΤΣΕ

          ΘΟΔΩΡΟΣ ΚΑΒΑΣΗΣ        

  μικρό οδοιπορικό στο ταό με οδηγό το λόγο

     ―η ατραπός της σοφίας―

 

      Μικρή απολογία ως εισαγωγή στο Ταό.

Το έργο του Λάο-Τσε είναι νεφελώδες, σχεδόν καμιά ερμηνεία ή μετάφραση δεν ταιριάζει με άλλη.  Αυτό οφείλεται, εκτός από την καθεαυτή νεφελώδη φύση της διαλεκτικής του και το ποιητικό σύνδρομο των διαλεκτικών του αποφάνσεων που κατά τη μεταφορά του έργου από μιαν αρχαία συμβολική-εικονική γραφή σε σύγχρονες γλώσσες, γίνεται πιο έντονη.  Η συμβολική αυτή γραφή, θέλει βαθύτατη γνώση όχι μόνο του θέματος αλλά και της γλώσσας αυτής, για μιαν ακριβή απόδοση. Το ποιητικό σύνδρομο των λιτών διαλεκτικών ρήσεων και η αντιφατικότητα της διαλεκτικής σκέψης, ταράσσει τον ορθολογικό τρόπο που έχουμε διδαχτεί κι αποδεχτεί ως μόνη λογική. Έτσι αυτοί που δε γνωρίζουν τη Διαλεκτική, μη μπορώντας να εντάξουν το Ταό στα όρια του ορθολογισμού, καλπάζουν βίαια προς το μυστικισμό. Παρόλες αυτές τις δυσκολίες όμως, το Ταό συνεχίζει να διεγείρει τη φαντασία. Η αοριστία του, που πάντα έδινε τη δυνατότητα «δημιουργικής» προσέγγισης, γεννούσε ακόμα περισσότερη αοριστία και μυστήριο.  Έτσι λοιπόν μέσα από τις γραμμές αυτού του έργου, ο καθείς έβρισκε ότι επιθυμούσε η ψυχή του, αφού αυτό μπορούσε να γίνει αντιληπτό από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Πρέπει όμως να δεχτούμε ότι δε γράφτηκε με σκοπό την ποίηση αλλά τη φιλοσοφία, την αισθητική και την ηθική.

     Επειδή αυτή η εικονική γλώσσα χρησιμοποιείτο ως κοινή γραφή σε πολλές φυσικές γλώσσες και διαλέκτους, οι ερμηνείες ήδη τις απ’την αρχαία εποχή ήταν αλληλοσυγκρουόμενες και αόριστες. Για το λόγο αυτό γύρω στο 1300 μ.Χ, ο περίφημος αυτοκράτορας Κουμπλάι Χαν κράτησε μιαν απόδοση του Ταό, την οποία αυτός έκρινε ως έγκυρη, καταστρέφοντας όλες τις άλλες.  Από την αρχαιότητα λοιπόν, το Ταό έχει δεχθεί «επεμβάσεις» που συνεχίζονται κι ίσως αυτό το γεγονός είναι και η βαθύτερη δυναμική του.  

     Οι αρχαίοι διαλεκτικοί σοφοί χρησιμοποιώντας πάντα γλώσσες λιτές, που είχαν ως σύνδρομο και όχι ως σκοπό την ποιητική, μας μπερδεύουν αντιμετωπίζοντάς τους ως ποιητές.

     Εγώ στην παρούσα προσέγγιση χρησιμοποιώ την Ηρακλειτική διαλεκτική που κατά τη γνώμη μου είναι η μόνη που μπορεί να βαδίσει μέσα στο θολό τοπίο του Ταό.

     Αν ο Λάο-Τσε είναι ο νεφελώδης, ο  Ηράκλειτος είναι ο σκοτεινός. Το «σκοτεινό τοπίο του» έχει συγκινήσει για δυόμησι χιλιετίες όλους σχεδόν τους φιλοσόφους αλλά και τους πρωτοπόρους επιστήμονες. Δεν πρέπει όμως να διστάσουμε να δεχτούμε ότι για τον Ηράκλειτο όπως και τον Λάο-Τσε, δεν υπάρχει κάποια κοινή συμφωνία στην απόδοσή τους.

   Πιστεύοντας ότι γνωρίζω την Ηρακλειτική διαλεκτική, διακινδυνεύω κι εγώ μια τελείως προσωπική προσέγγιση στο Ταό μέσω του Ηρακλειτικού Λόγου.  Η προσέγγιση αυτή  είναι κατά μεγάλο μέρος «δημιουργική» αφού δε γνωρίζω κινέζικα, έχοντας όμως μέσα απ’το πρίσμα της Ζηνώνιας και Ηρακλειτικής σκέψης, λάβει υπόψιν μου αρκετές ερμηνείες αλληλοσυγκρουόμενες.  Στη διαδικασία αυτή λοιπόν, αυθαίρετα, περιλαμβάνονται και προτάσεις του Ηράκλειτου. Έτσι η απόδοση αυτή είναι σχεδόν αυθαίρετη και ίσως αυθαίρετη να είναι κι η προσπάθειά μου ν’αποκαθάρω το Ταό απ’τον όποιο μυστικισμό ωθώντας το στη διαλεκτική. Αυτό όμως έχει ως αποτέλεσμα να πτωχαίνει η ποιητική του έργου.  Ακόμα αυθαίρετη είναι και η επιλογή, αποκομμένων στίχων του Ταό και του Λόγου απ’το κυρίως σώμα των έργων, για τους σκοπούς μου.

     Την ποιητική του έργου όμως, δε μπορούμε αυτούσια να έχουμε από μιαν εικονική και συμβολική γραφή·  μπορούμε όμως να τη «δημιουργούμε» οι ίδιοι μετά από βαθιά γνώση της κινεζικής ποίησης και αυτής της εικονικής γλώσσας. Αυτό σημαίνει ότι η ποιητική που θα μεταφέρουμε, δεν μπορεί να είναι αυτή καθαυτή του πρωτοτύπου, ενώ αντίθετα μπορούμε όμως να πλησιάσουμε τα νοήματα περισσότερο, αν αντιληφθούμε τη λογική του έργου.

      Εξαιτίας της λιτότητας και της αμφισημίας, που χαραχτηρίζει διανοητές όπως ο Ηράκλειτος κι Λάο-Τσε, πέρα απ’το ποιητικό τους σύνδρομο, «φθέγγονται ακαλλώπιστα, ούτε λέγουν ούτε κρύβουν, αλλά σημαίνουν».
(Φθέγγομαι= εκφέρω νέους φθόγγους, νέο λόγο, λέω νέα πραγματα, που δεν έχουν ξαναειπωθεί. 
Ακαλλώπιστα= λιτά, χωρίς διακοσμητικές περιστροφές. Μιλώ αντιφατικά, διαλεκτικά).

Ο Λάο-Τσε διετέλεσε για πολλά χρόνια επιμελητής στην αυτοκρατορική βιβλιοθήκη. Λέγεται ότι σε προχωρημένη ηλικία εγκατέλειψε τα ανάκτορα κι έφυγε για τη δύση. Ο φρουρός που τον συνόδεψε ως τα σύνορα τον παρεκάλεσε να αφήσει κάτι και ο Λάο Τσε άφησε τα χειρόγραφα του Ταό.

    Αυτή η μικρή ιστορία μπορεί να μην ήταν αθώα: Το ότι έφυγε σε ηλικία προχωρημένη προς την ερημιά, το ότι τον συνόδευσε φρουρός ως τα σύνορα, αλλά και μια ασάφεια σε ορισμένα αποσπάσματα περί δικαιοσύνης και διοίκησης που γέρνουν προς το μέρος του λαού και στρέφονται κατά της αριστοκρατίας, αλλά συγχρόνως και κάποια αποσπάσματα φιλοαυτοκρατορικά που μπορεί να είναι πρόσθετα, δημιουργούν υποψίες εξορίας. Υποθέτω ότι αυτά τα φιλοαυτοκρατορικά αποσπάσματα είναι εμβόλιμα πιθανόν από τον Κουμπλάι Χαν όταν κατήργησε όλες τις υπάρχουσες στην εποχή του αποδόσεις του Ταό κρατώντας μία. Μπορεί ο Κουμπλάι Χαν να θεωρείται πεφωτισμένος αυτοκράτορας αλλά βέβαια όχι αντιμοναρχικός.

Επεξηγηματική επισήμανση περί διαλεκτικής:

Αντίθετα με τον ορθολογισμό, η διαλεκτική είναι η λογική του γίγνεσθαι δηλαδή της αντιφατικότητας των γεγονότων, των πραγμάτων και αυτού του ίδιου του κόσμου.   Στον ορθολογισμό τα αντίθετα διαλέγονται χωρίς να παραβιάζουν τα όρια μεταξύ τους, δηλαδή διέπονται από αντικειμενικότητα. Ενώ στη διαλεκτική τ’αντίθετα εισχωρούν, κατά το διάλογό τους, το ένα μέσα στο άλλο, μη αφήνοντας έσχατα αντίθετα όρια απαραβίαστα μεταξύ τους, δημιουργώντας έτσι αντιφατικές ενότητες. Τα "αντίθετα" στις αντιφατικές ενότητες, ενώ το ένα γεννά το άλλο, μάχονται μεταξύ τους, αλληλοαναιρώντας την ύπαρξή τους. Ο ορθολογισμός λοιπόν διέπεται από αντιθετικότητα ενώ η διαλεκτική από αντιφατικότητα. Η ταυτότητα στη διαλεκτική είναι αυτοαναιρούμενη ενώ η αλυσίδα της αιτίας μετατρέπεται το λιγότερο σε αμφίδρομη.

    Για να γίνω πιο σαφής και να γίνει πιο κατανοητή η προσέγγισή μου, θα φέρω ένα παράδειγμα για την έννοια της κίνησης: Λέει ο Χέγκελ: «Κάτι κινείται όχι γιατί τη μια στιγμή είναι εδώ και την άλλη πιο κει, αλλά επειδή -είναι και δεν είναι- την ίδια στιγμή στην ίδια θέση». Και τονίζει: «η κίνηση είναι μια αντίφαση».  Ο Ζήνων κι ο Ηράκλειτος θα του απαντούσαν: «Το κινούμενο δεν κινείται ούτ’εκεί που βρίσκεται ούτ’εκεί που δεν βρίσκεται».  Για τον Χέγκελ η κίνηση αντιφάσκει, αλλά το κινούμενο συνεχίζει να διατηρεί την ταυτότητά του.  Οι σχολαστικοί, ο Χέγκελ και μαζί τους εμείς, θα παγιδευτούμε νομίζοντας ότι οι αρχαίοι διαλεκτικοί ισχυρίζονται ότι «κίνηση δεν υπάρχει».  Ο Ζήνων όμως μιλά για «κινούμενο». Το κινούμενο γι’αυτούς τους βάρδους της αρχαιοελληνικής διαλεκτικής καταλύεται-συντιθέμενο, γιατί άλλα υπογεγονότα διέρχονται μέσα του πραγματοποιώντας το.  Αυτό «Είναι-Μη Όντας» κι έτσι δε δικαιούται να κινείται Κάπου-Εκτός εαυτού.  Ένα καταλυτικο-συνθετικό γεγονός λαμβάνει εκπέμποντας υπογεγονότα απ'το σύμπαν και προς το σύμπαν (ενεργιακά πυρίδια). Κι επειδή θεωρούν το σύμπαν ανοικτό και όχι κλειστό σύστημα, τα υπογεγονότα που επιστρέφουν πραγματοποιώντας το γεγονός δεν το επιβεβαιώνουν απόλυτα, μα το επιβεβαιώνουν-διαψεύδοντάς το. Δηλαδή το επιβεβαιώνουν λίγο πιο κεί. Έτσι το κινούμενο για το Ζήνωνα και τον Ηράκλειτο όντας ενα καταλυτικο-συνθετικό γίγνεσθαι κινείται μέσ’τον εαυτό του. (Αντιφάσκει-αλλάζοντας κι έτσι αλλάζει καί θέση κινούμενο.  Είναι Αυτό, Όντας Άλλο-Αλλού).

      Ο Λάο Τσε χειρίζεται με άψογο τρόπο το νόμο της διαλεκτικής, όπου κάτι στη μέγιστη συσσώρευση της όποιας ιδιότητας του, αυτή γυρίζει στο αντίθετό της. Ακόμα παίζει επάνω στη ενότητα και άρνηση των αντιθέτων και στη σχετικότητα των ιδιοτήτων με το αντίθετό τους.  Ο Ηράκλειτικός Λόγος και το Λαοτινό Ταό αλληλοσυμπληρώνονται σε μιαν αρχαία διαλεκτική σκέψη που είναι η επαναστατικότερη και η πιο σύγχρονη.

ΤΑΟ ΚΑΙ ΛΟΓΟΣ

ανώνυμο ρευστό αφηρημένο, παντού και πουθενά, πολλά και ένα

ακίνητο κι ακαριαίο, μορφή άμορφη, είναι-μη όντας.

από’κει έρχονται κι εκεί πηγαίνουν όλα

η ζωή κι ο θάνατός τους, κάνουν το αιώνιο πάντα-αυτό-άλλο

                               *

το ωραίο σχετίζεται με τ’άσχημο, το καλό με το κακό επίσης

το εύκολο με το δύσκολο, το μεγάλο με το μικρό

όλα συνιστούν ενότητα και όχι, είναι-μη όντας σ’αέναη αλλαγή  

η μελωδία θα γίνει από ήχο και παύσεις

από δυνατούς και αδύνατους ήχους

η σοφία απαιτεί να λαμβάνεις και να προσφέρεις

να μην εξουσιάζεις, η επιτυχία δεν πάει με την αλαζονεία

ο κόσμος είναι ανεξάντλητος δεν έχει αρχή και τέλος

είναι το μέτρο που συνεχώς αλλάζει, γεννιέται-πεθαίνοντας

είναι αυτός ο ίδιος πάντα, όντας συνεχώς άλλος

                                   *

η σοφία είναι υπεράνω προσώπων και μορφών

οι άνθρωποι γεννιώνται και πεθαίνουν για να την συντηρούν

ο κόσμος είναι αιώνιος όχι εξαιτίας του εαυτού του,

απεριόριστες μορφές γεννώνται και χάνονται μέσα του κάνοντάς τον να είναι

αυτό που χάνεται γεννά το αιώνιο

ο σοφός δεν είναι για τον εαυτό του, δεν προβάλλεται για να τον τιμούν,

μη όντας ποτέ μέσω του εγώ του,  υπάρχει πάντα μέσω των άλλων

                                     *

στη μέγιστη τμήση η ενότητα, στη μέγιστη πληρότητα το κενό

το πολύ μικρό είναι το μέγα,

τα αντίθετα είναι αχώριστα, τη διαφορά τους ορίζει το μέτρο  

το εγώ και το άλλο-το άπειρο,  τα όρια του κόσμου

ανάμεσα τους απεριόριστα συγκεκριμένα

αν ζούμε με περίσκεψη είναι δώρα για μας

                                      *

η καλοσύνη σαν το νερό πλησιάζει αθόρυβα όπως κάτι περιφρονημένο

η γνώση δεν αρπάζεται με τη βία, ούτε δίνεται με τη βία

θέλει υπομονή, καλοσύνη, φροντίδα

θα πάρει όμως τη βίαιη μορφή της όταν πρέπει,

το αντικείμενό της θα είναι ο γνώστης,

αυτός που δεν χάνει ποτέ την ηρεμία του.                                               

                                      *                                                                                            

αν οι ανθρωποι αδιαφορούσαν για τ’αξιώματα,

οι αξιωματούχοι θα περιφρονούντο

αν οι άνθρωποι δεν συσσώρευαν πλούτη,

δεν θα υπήρχαν άρπαγες

οι θησαυροί ταράζουν τις σκέψεις των ανθρώπων.

όταν ο ηγέτης ικανοποιεί τις επιθυμίες εις βάρος του λαού,

είναι κακό καί γι’αυτόν καί για το λαό

η πικρία θα γίνει ορμητικός χείμαρος

η αλαζονεία του πλούτου και της δύναμης θα φέρει συμφορές,

οι αντιθέσεις θα λυθούν με τα όπλα.

όταν οι πολυμαθείς γραφιάδες κι οι σχολαστικοί διωχθούν

όταν οι κερδοσκόποι κι οι κομπιναδόροι διωχθούν

οι άνθρωποι θα ζούν ειρηνικά

ας είμαστε λιτοί και απλοί είναι αρκετό

                              *

η σοφία μοιάζει αδιάφορη απλοϊκή, δίνει χωρίς να φαίνεται,

ανοίγει δρόμους χωρίς να πιέζει

ο σοφός δεν είναι ούτε αφέντης ούτε δούλος, είναι ελεύθερος

εμπιστεύεται για να τον εμπιστεύονται

τις ιδέες του θεωρούν δικές τους

                             *

τα πολλά χρώματα συγχέουν την εικόνα 

οι πολλοί ήχοι τη μελωδία

το φαγητό με πολλά μπαχαρικά δεν τρώγεται

ο άνθρωπος όταν μοχθεί πάρα πολύ γίνεται σκληρός

σκοτίζεται το συναίσθημά του

όσο λιγότερο χαίρεσαι αποκτώντας αυτό που επιθυμείς

τόσο λιγότερο λυπάσαι αν το χάσεις

όσο ψηλότερα ανεβαίνεις τόσο πιο άσχημα πέφτεις

                              *

η γνώση είναι ένα με τη φύση του κόσμου,

δεν προκαλεί απλά υπάρχει

δεν είναι χειροπιαστή, είναι ρεούμενη δυναμική

η μορφή της είναι χωρίς μορφή, το σχήμα της νεφελώδες

είναι πάντα άλλη.

                              *

όταν η σοφία είναι δυσνόητη και σκοτεινή

ο σοφός τη φυλάει με σύνεση και αξιοπρέπεια.

θα δώσει τόσο όσο πρέπει την κατάλληλη στιγμή

ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο

προσέχει «τα σκυλιά γαυγίζουν όποιους δε γνωρίζουν».

                                *

ο σοφός έρημος ξεκομμένος μοναχός δε λυπάται με όλη του τη λύπη,

δε χαίρεται με όλη του τη χαρά, δεν επιθυμεί όσα οι άλλοι επιθυμούν,

ζεί την ταραγμένη γαλήνη, το τίμημα της γνώσης.

                                *

ο κόσμος μας σήμερα είναι κόσμος τάξης όχι σοφίας.

υπάρχουν νόμοι, κανόνες ηθικής, πολυμάθεια, σχολαστικότητα,

υποκρισία, διαμάχες και διακρίσεις, πάλη για εξουσία

η φύση εξισορροπεί τις αντιθέσεις, λιαίνει τις επιφάνειες

οι λίμνες αδειάζουν μα γεμίζουν ξανά

κάποτε οι φτωχοί δεν θα είναι φτωχοί, ούτε οι πλούσιοι θα είναι πλούσιοι

δεν θα υπάρχουν ούτε πλούσιοι ούτε φτωχοί

                                        *

ο σοφός βλέπει, έχει καθήκον να διαλαλεί την αλήθεια,

δεν είναι ούτε ταπεινός ούτε αλαζόνας, δε βιάζεται ούτε βραδυπορεί

βρίσκει το μέτρο.

αυτός που είναι έρμαιο των παθών του,

είναι ο μεθυσμένος καβαλλάρης σ’ατίθασο άλογο

αναξιόπιστος― δεν του πρέπει να εξουσιάσει.   

                                      *

η σοφία πηγάζει απ’την ψυχή του κόσμου

υπήρχε πριν τη γη και τον ουρανό, σιωπηλή απόμακρη και μόνη

δε χάνεται ούτε παρακμάζει, είναι πηγή όλων, υπάρχει μέσα σ’όλα

είναι το σύμπαν που βυθίζεται στο μηδέν

είναι το μηδέν που απλώνεται στο σύμπαν

η αξία του τροχού, βρίσκεται στην οπή -το κενό- που υπάρχει στο κέντρο

η αξία του δοχείου, στο κενό που τα τοιχώματα δημιουργούν

του σπιτιού επίσης

η αξία της πληρότητας, συνίσταται στο ότι υπάρχει κενό.

                                        *

η μεγάλη καταιγίδα θα κρατήσει λίγο, η φύση είναι λιγόλογη, απλή, συνοπτική,

οι ριζικές αλλαγές επιτελούνται βίαια αλματικά,

ο τέλειος δρομέας δεν αγγίζει τη γη,

η καλή ομιλία είναι λιγόλογη λιτή, η κάλλιστη δεν έχει λόγια.

ο καλός λογιστής δεν κάνει πράξεις,

η πιο ασφαλής πόρτα δεν έχει κλειδαριά,

το καλό δέσιμο δεν έχει κόμπο.

ο σοφός φωτίζει όλους καλούς και κακούς, όπως ο ήλιος χωρίς διάκριση,

η αξία του δασκάλου πηγάζει από τους μαθητές,

μαθητές του καλού δεν μπορεί παρά να είναι οι κακοί.

                                       *

αυτά που φαίνονται προωθημένα είναι πίσω.

αυτά που φαίνονται ισχυρά είναι αδύναμα.

ο σοφός ξέρει: η ισχύς είναι αδυναμία, η αδυναμία ισχύς.

                                        *

ο σοφός δεν διαιωνίζει τον πόλεμο, δεν πανηγυρίζει με τη νίκη

όπου περνούν στρατοί αγκάθια φυτρώνουν.

για τον πολεμόχαρο νίκη είναι η μεγάλη σφαγή

αυτό δεν είναι θέμα τιμών ούτε χαράς, αλλά νεκρώσιμης τελετής

                                        *

ότι απλώνεται μαζεύει, ότι φεύγει επιστρέφει,

το αδύναμο θα ξαναβρεί τη δύναμή του.

ας γνωρίζουν οι ισχυροί: ο τρόμος της βίας θα φέρει εξέγερση.

                                       *

ότι επιδεικνύεται είναι ψεύτικο,

το αληθινό δεν προβάλλεται

σκορπά γύρω ευεργεσίες ταπεινά κι αθόρυβα

δεν χρειάζεται να πείσει κανέναν, είναι αυτό που είναι

ο σοφός δεν αναμένει ανταλλάγματα, κάνει αυτό που πρέπει.

ο σκεπτικιστής έχει πρόγραμμα και σκοπιμότητα

θα υπάρξουν αντιθέσεις διακρίσεις ταραχές

θ’αναζητηθεί μέτρο στη δικαιοσύνη, θα υπάρξει αδικία.

το μεγάλο αντλεί απ’το μικρό, το μικρό τρέφεται απ’το μεγάλο

ο ηγέτης πρέπει να είναι ταπεινός και δίκαιος

δύναμή του είναι οι φτωχοί και καταφρονεμένοι

ο αλαζόνας ηγεμονεύει ασκώντας τη βία

είναι ο μαθητευόμενος, που παριστάνει τον πρωτομαραγκό

τελικά θα κόψει τα δαχτυλά του.

                                  *

ο αλαζόνας είναι το άδειο πιθάρι,

όσο πιο άδειο τόσο  πιο βαθύ και σοβαρό ήχο κάνει

η αλήθεια δεν λέγεται, είναι η ίδια η πράξη

όσο πιο αθόρυβη τόσο πιο επιτυχής

                                  *

όσο πιο σκληρός ο ηγεμόνας

τόσο περισσότερο επισείει θάνατο πάνω στο λαό

τελικά ο λαός παύει να φοβάται.

όπου υπάρχει καταπίεση υπάρχει αντίσταση

την κακία πολεμάς με καλοσύνη, τη δεισιδαιμονία με λογική

την άγνοια με γνώση, το μίσος με αγάπη

είναι φορές όμως που ο πόλεμος είναι αγάπη κι’η τιμωρία καλοσύνη.

                                 *

στο έσχατο κενό η πληρότητα, στο μέγιστο οργασμό η γαλήνη

αόριστη και ρευστή είναι η πηγή όλων

ο σκεπτικιστής εκεί βλέπει το χάος, ο φωτισμένος την αρμονία

τη μεγάλη αλήθεια ακούοντας ο σοφός συγκινείται, ο λογικός ερευνά.

ο σκεπτικιστής θα γελάσει ειρωνικά, αν δε γελάσει αυτός

ίσως δεν είναι μεγάλη αλήθεια,

                                 *

ο κόσμος δεν συμπληρώνει κύκλο, αυτή είναι η αδυναμία του

αυτή είναι η δύναμη της κίνησης,
δεν επαναλαμβάνεται ποτέ η ίδια.

επαληθεύει-διαψεύδοντας τον εαυτό της, φεύγει-επιστρέφοντας,                    

πορεύεται-αντιπορευόμενη

όλα αλλάζουν βίαια και γρήγορα, καταλύονται-συντιθέμενα

-αντίληψη δυσνόητη σκοτεινή-

                          όπως

ο πιο ευθύς δρόμος φαντάζει δαιδαλώδης

η μεγάλη αρμονία χάος, η μεγάλη αγνότητα ντροπή,

η μεγάλη καλοσύνη υποκρισία, η μεγάλη δύναμη αδυναμία.

το μεγάλο τετράγωνο δεν έχει γωνίες,

ο μεγάλος ήχος δεν ακούγεται, η μεγάλη εικόνα δεν έχει σχήμα,

το μεγάλο δημιούργημα είναι χωρίς δημιουργό

δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ

η μεγάλη τελειότητα είναι ατελής, δε ζει μετά την ολοκλήρωσή της

είναι το πλήρες που είναι το κενό

η μεγάλη ευθεία οφείλει να είναι κυρτή

η μεγάλη ικανότητα περιέχει αβεβαιότητα

ο πολύ νοήμων φαντάζει απλοϊκός

η μεγάλη ευφράδεια είναι λιτή, η ανώτατη σιωπηρή

η πολυμάθεια είναι άγνοια

κίνηση είναι η ηρεμία, η ηρεμία είναι η κίνηση,

πάνε μαζί η σχέση τους οριοθετεί το σύμπαν

η οικουμενικότητα είναι χωρίς μορφή, χωρίς αρχή και τέλος

απ’αυτήν αναδύονται όλα, και όλα σ’αυτήν βυθίζονται

                                  *

ο μεγάλος γνωρίζει την αξία του μικρού

το μεγαλο δέντρο έγινε από ένα μικρό κλαράκι

ο σοφός ηγέτης είναι λιτός, η μεγάλη χώρα δεν είναι σπάταλη

το μεγαλείο της αντλείται από τη λιτότητά της

το μεγάλο αντλεί από το μικρό, το μικρό απ’το μεγάλο

η εξουσία για να είναι διαρκής, παύει να είναι εξουσία

                                     *

κανείς δεν γεννιέται σοφός, όμως το σοφό δεν τον είδαμε ακόμα

ούτε ο δρόμος της σοφίας είναι ακατόρθωτος

ξεκινά απ’τα απλά και πάει στα δύσκολα

                                     *

αυτός που γνωρίζει δεν μιλά πολύ,  φαίνεται μοναχικός

η σοφία είναι πάνω από συμπάθειες, από κέρδη και απώλειες

εκτίμηση ή περιφρόνηση ―καταξιώνεται στην πράξη                        

                                      *

στην πολιτική ας υπερέχει η δικαιοσύνη, στον πόλεμο η πολιτική

στη διοίκηση η σύνεση

όταν οι νόμοι συντάσσονται από ισχυρούς, αυξάνονται οι απαγορεύσεις

οι φτωχοί θα γίνουν φτωχότεροι, οι κομπιναδόροι θα βρούν παραθυράκια

όταν μεγαλώνουν οι στρατοί επικρατεί το χάος

όσο μακρύτερα η εξουσία τόσο πιο κοντά η ευτυχία

όλοι το ξέρουν:

όταν οι ηγεμόνες κι οι γραφιάδες ζουν στη χλιδή, οι εργάτες πεινάνε

όταν οι αυλικοί σπαταλούν οι σιταποθήκες είναι άδειες

                                      *                 

ο σοφός δεν είναι εγωιστής, είναι γενναίος γιατί είναι ευγενής

είναι ελεύθερος γιατί δεν έχει πάθη, είναι αγαπητός γιατί είναι ταπεινός

είναι μεγάλος γιατί μπορεί να είναι μικρός

δεν κάνει το πρώτο βήμα στον πόλεμο

προτιμά ένα βήμα πίσω, παρά δύο μπρος

είναι η δυνατότητα για κάτι καλύτερο, η προετοιμασία για κάτι χειρότερο                   

ο εχθρός μπορεί να σκεφτεί, να ζυγίσει τις απώλειες, να φύγει

υποτιμώντας τον εχθρό, έχεις εχθρό τον εαυτό σου

                                    *

ο στρατηγός σπούδασε πόλεμο, ηρωϊσμούς,

ονειρεύεται μεγάλες σφαγές

την ώρα της μάχης κρυμμένος στα χαρτιά του, δίνει  εντολές

ο σοφός στη μάχη υποχωρεί-αναμένοντας

αφήνει στον εχθρό την πρώτη επιλογή

θέλει η γεναιότητα σύνεση, η μάχη αυτοκυριαρχία

η σωφροσύνη χωρίς γενναιότητα είναι δειλία

η γενναιότητα χωρίς σωφροσύνη είναι τρέλα

                                 *

ο άνεμος λικνίζει τα στάχια, ξεριζώνει τα δένδρα

ο σοφός γέρνει μπρος τον αδύναμο, ορθώνεται μπρος στον ισχυρό

                                 *

σκοτώνουμε για να ζήσουμε, καίμε να ζεσταθούμε

αυτό ας γίνεται θυσία                                                                                              

λέει ο σοφός: πλησίασε το θύμα σου με σεβασμό

τη θυσία του μην αφήσεις χωρίς νόημα

ο νεκρός πνιγμένος στο αίμα δεν έχει τίποτα να πεί

ο ζωντανός έχει ερωτήματα να απαντήσει

ο νικητής δεν πρέπει να είναι αλαζόνας

ο νικημένος δεν πρέπει να είναι δειλός

ακόμα και στα χειρότερα υπάρχει κάποια τάξη

                             *

η σοφία είναι κάτι απλό, υπάρχει πολύ βαθιά μέσα μας

απροσιτή απαρατήρητη περιφρονημένη

μοιάζουμε με τον φτωχοντυμένο

πού’χει πολύτιμο κόσμημα κρυμμένο στο στήθος

η γνώση της άγνοιας είναι σπουδαίο

πιο σπουδαίο είναι η γνώση του κόσμου που αλλάζει

δεν σου επιτρέπει απόλυτη γνώση

ο σοφός γνωρίζει-αγνοώντας, αγνοεί-γνωρίζοντας

γνώση είναι το ταξίδι στην άγνοια

όσο ψάχνει τόσο λιγότερα βρίσκει

                          *

όποιος βλέπει τον ήλιο τυφλώνεται

ο σοφός λέει: το ίδιο το φως είναι σκοτεινό

αυτός που αγγίζει τον πάγο καίγεται

ο σοφός λέει: η ίδια η φωτιά είναι παγερή

περνάει μέσα απ’όλα, τίποτα δεν αγγίζει

                           *                             

ο σοφός αναζήτησε το χωρίς όνομα, το χωρίς μορφή

δυστυχώς αυτό είναι το απροσδιόριστο

το μεγάλο δεν μετριέται αλλά προσδιορίζεται

το μικρό δεν μετριέται αλλά προσδιορίζεται

αυτός ψάχνει αυτό που είναι μεγάλο και μικρό, ακίνητο και ακαριαίο

αυτό που επαληθεύει-διαψεύδοντας τον εαυτό του

δεν το αγγίζεις δυο φορές, δεν το ξαναβλέπεις

είναι ο εαυτός του γιατί είναι πάντα άλλο

περιέχει τα πάντα και περιέχεται σε όλα

                            *

ψάχνοντας βαθιά μέσ’τον εαυτό, θα βρείς το πολύ μακριά έξω

το πέρας της ψυχής δεν υπάρχει

γι’αυτό η πάλη με τον εαυτό είναι δύσκολη

ότι θέλει το διαπραγματεύεται με την ψυχή

                             *                                                    

ο σοφός ακούει, προτιμά όμως ο ίδιος να δει,

γνωρίζει καλά, οι βάρβαροι ούτε ν’ακούν ξέρουν ούτε να βλέπουν

μα ούτε να πουν

                                *

χωρίς ελπίδα δεν επιτυγχάνεις το ανέλπιστο

πιστεύοντας δεν γνωρίζεις

                                *

για τους ξύπνιους ο κόσμος είναι ένας-κοινός  

οι κοιμώμενοι, στρέφονται καθένας σε ίδιον κόσμο                                      

                               *

όλα είναι σύνθετα και δεν είναι

διαφωνούν-συμφωνώντας, μοιάζουν-διαφέροντας

φεύγουν-επιστρέφοντας, συνίστανται-καταλυόμενα

από το ένα όλα και το ένα απ’όλα

όλα είναι μοναδικά και όχι

                               *

το χθες δεν υπάρχει, το αύριο δεν υπάρχει, το τώρα είναι μόνο

το τώρα που δεν είναι, που είναι αυτό πάντα άλλο

είναι πάντα, η μηδενική αιχμή ενός φθίνοντος παρόντος

                               *

το παιδί ρώτησε το σεβάσμιο γέροντα:

βάδισες την ατραπό της σοφίας;

αυτός απάντησε: εγώ δεν είμαι ο σοφός,

είμαι ο φιλόσοφος ο εραστής της σοφίας

προσπάθησα μα δεν το κατόρθωσα

ευτυχώς υπάρχουν παιδιά

η ίδια η ατραπός δεν είναι η γνώση, είναι η πορεία

είναι η πράξη, η τελική μεγάλη δοκιμασία

όποιος μεθύσει απ’τη γνώση είναι αλαζόνας

τον γνωρίζουμε πολύ καλά ―χάνεται

όποιος δεν μεθύσει είναι μη αναγνωρίσιμος, δεν τον έχουμε ξαναδεί

θα περάσει απαρατήρητος, κι αυτός χάνεται

μπορεί όμως να τον διακρίνουμε απ’το δρόμο

τα ίχνη του στην ατραπό της σοφίας

είναι το μηδέν που περιέχει το άπειρο.